Johannes Vermeer. Geloof, licht en reflectie

Gregor J.M. Weber, hoofd Beeldende Kunst van het Rijksmuseum, belicht een kant van Johannes Vermeer (1632–1675) die tot nu toe weinig aandacht heeft gekregen: de invloed van katholieke devotiekunst en jezuïtische literatuur op het werk van deze van oorsprong protestantse schilder.

Uit archiefmateriaal wordt duidelijk dat er diverse devotionele objecten aanwezig waren in het huis waar Vermeer met zijn katholieke vrouw woonde, evenals in de naburige jezuïetenstatie en elders in Delft. Hoe pasten de artistieke ambities van de jonge Vermeer in deze omgeving? Weber onderzoekt verder het (goddelijk) licht, dat een fundamentele betekenis heeft in de jezuïtische didactiek en waarvan de effecten in tal van emblemen zijn gevisualiseerd aan de hand van verschijnselen en instrumenten uit de optica, met speciale belangstelling voor de camera obscura. In hoeverre hangt Vermeers unieke behandeling van licht, perceptie en perspectief samen met deze geschriften en het gebruik van de camera obscura – het instrument van licht en zien bij uitstek?

In zijn late Allegorie van het katholieke geloof heeft Vermeer motieven opgenomen die duidelijk verwant zijn aan de jezuïtische devotieliteratuur. Dat roept de vraag op of deze kennis terug te vinden is in andere van zijn werken. Weber ziet een aantal overtuigende aanwijzingen.